Teren Rajków jest związany ze starym osadnictwem, o czym świadczy grodzisko z VIII–XII w. położone nad Wierzycą, które prawdopodobnie było jednym z grodów plemienia Wierzyczan. Mnich zwany Geografem Bawarskim w opisie grodów i ziem z 845 r. wymienia plemię Uerizane (z 10 civitates – grodami), co część badaczy tłumaczy jako Wierczanie lub Wierzyczanie (łac. Verizane), tj. plemię nad rzeką Wierzycą[i]. Z tym miejscem są związane podania ludowe o ukrywaniu się grupy zbójnickiej braci Maternów na przełomie XV–XVI w. i o potyczce ze Szwedami w 1627 r. Stąd w tradycji ludowej jest ono określane jako: Zamczysko, Zaklęta Góra albo Szwedzki Szaniec[ii].
Pierwsza wzmianka o Rajkowach występuje w dokumencie księcia Sambora II z ok. 1224 r., w którym książę nadaje cystersom oliwskim wieś Radostowo i obszar 10 pługów niemieckich w swojej wsi Raicowo (Rajkowy). W 1276 r. przy opisie granic ziemi gniewskiej nadanej Krzyżakom pojawiają się Rajkowy należące do cystersów z Oliwy określane jako: villam monachorum Raychowe (wieś zakonna Rajkowy). Wzmianki te odnoszą się do osady, opuszczonej w połowie XIV w., nazywanej później antiqua Raycow (Stare Rajkowy) lub villam monachorum (wieś zakonna), która była położona ok. 2 km na północ od obecnej wsi Rajkowy, na terenach sąsiedniej miejscowości Radostowo w gminie Subkowy[iii]. Określenie „stare” było przeciwieństwem nowej osady Rajkowy (obecnej wsi) powstałej po 1282, a przed 1314 r. Wtedy zaczęto określać wcześniej powstałe Rajkowy jako „stare”. Książę Mściwoj II, w dokumencie z 1292 r., określa Rajkowy jako stare antiqua Raycow[iv]. Około połowy XIV w. osada Stare Rajkowy uległa likwidacji w wyniku przemian osadniczych w posiadłościach krzyżackich i cysterskich.
W 1282 r. na podstawie układu w Miliczu ziemia gniewska terra gymeu została włączona do państwa zakonu krzyżackiego. Wtedy zaczął się proces przekształceń osadniczych i powstały obecne Rajkowy. Pierwotny dokument lokacji wsi nie zachował się, wielki mistrz krzyżacki Paweł von Russdorf w 1439 r. odnowił go, ponieważ, jak zapisał, pierwotny został zatracony. Rajkowy były wsią sołecką na prawie chełmińskim o powierzchni 109 łanów. W dokumentach z lat 1314–1320 występuje sołtys Otto. Administracyjnie i własnościowo Rajkowy należały do komturstwa gniewskiego z siedzibą komtura na zamku w Gniewie.
Jednocześnie nad Wierzycą przy drodze do Klonówki został założony młyn wzmiankowany po raz pierwszy w 1334 r., określany w dokumentach jako molendino Rekaw (młyn Rajkowski). W 1349 r. komtur gniewski Jan von Falkenstein wystawił dokument w młynie Rajkowskim in nestor molendino Rekaw[v], co potwierdza istnienie młyna, który dał początek osadzie młyńskiej nazywanej Moledino Rekaw, Raickauer Muchl, Rajkowski Młyn.
W 1410 r. po bitwie grunwaldzkiej w Gniewie, Rajkowach i okolicy pojawiły się wojska polskie, litewskie i tatarskie, podległe kasztelanowi kamieńskiemu Pawłowi z Szaradowa, staroście królewskiemu. Pozostające na tym terenie oddziały wojsk litewskich i tatarskich powodowały liczne grabieże i napady na okoliczne wsie, w tym Rajkowy i dobra cystersów pelplińskich. Jesienią 1410 r. wojska polskie opuściły ten teren i ponownie wróciły tu rządy krzyżackie.
W 1433 r. wieś oraz sąsiednie dobra klasztorne zostały doświadczone najazdem husytów, którzy spowodowali wiele szkód, przebywając przez pewien czas w klasztorze pelplińskim, skąd napadali na okoliczne wsie. Z Pelplina udali się w kierunku Tczewa i dalej do Oliwy.
W okresie krzyżackim Rajkowy tworzyły samodzielną, jednowioskową parafię w dekanacie tczewskim, co jest charakterystyczne dla młodszych parafii zakładanych przez krzyżaków w XIV w. Parafia ta została prawdopodobnie wydzielona ze starszej parafii Garc.
W latach 1454–1466 pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim toczyła się wojna zwana pruską albo trzynastoletnią, która spowodowała wiele zniszczeń i ograniczyła rozwój gospodarczy również we wsiach komturstwa gniewskiego.
W 1466 r. na podstawie pokoju zawartego w Toruniu Pomorze Nadwiślańskie, w tym Rajkowy z Rajkowskim Młynem, wróciło do Polski. Miejscowość została włączona do województwa pomorskiego i powiatu tczewskiego. Dawne dobra krzyżackie zostały włączone do skarbu Królestwa Polskiego, tworząc tzw. królewszczyzny. Z nich utworzono starostwa niegrodowe, które dzierżawiono przedstawicielom szlachty pomorskiej i osobom z elit ówczesnej władzy.
Rajkowy stanowiły wieś sołecką na prawie chełmińskim o powierzchni 122 włók, należącą do dóbr królewskich starostwa gniewskiego. W 1498 r. dzierżawił ją niejaki Andrzej, a w 1502 r. starosta starogardzki Mikołaj Wulkowski, potem była dzierżawione wraz z całym starostwem gniewskim.
Rajkowy wraz z Rajkowskim Młynem należały do parafii Rajkowy w dekanacie gniewskim. W II połowie XVI w. doszło do zaburzeń religijnych zainicjowanych w Niemczech przez Marcina Lutra. To spowodowało, że ok. połowy XVI w. kościół czasowo przejęli luteranie. W 1597 r. dzięki staraniom bpa H. Rozrażewskiego ponownie wrócił do katolików. Wtedy luteranie zaczęli organizować wspólnotę wyznaniową z kaplicą w Rudnie. Po okresie reformacji Rajkowy tworzyły parafię katolicką pod patronatem królewskim, która była uposażona w grunty rolne, a jedno z pól w 1665 r. nosiło nazwę „Skrzypiec”. Natomiast organista był uposażony w grunty zwane „Smyczek” i „Parchaty kąt”[vi]. Kościół parafialny był murowany, pochodził prawdopodobnie z XV w. Jeszcze w 1687 r. był opisywany jako poprawnie wykonana budowa murowana, jednakże musiał on w między czasie ulec jakiemuś wypadkowi, ponieważ w latach między 1705 a 1721 r. został odbudowany od nowa, a w tym ostatnim roku został konsekrowany. Jego odbudową zajmowali się proboszczowie ks. Jan Rowkowicz (1705–1711) i ks. Szymon Ćwikliński (1711–1739)[vii].
Na północ od wsi znajduje się parowa zwana „Mater-Parowa”, gdzie według podań w XVI w. ukrywali się rozbójnicy Szymon i Grzegorz Maternowie z Gdańska i ich sympatycy, organizujący liczne napady i rabunki na drogach[viii].
Młyn wraz z innymi zabudowaniami i stawami był w posiadaniu młynarza na podstawie kontraktu jako osada młyńska w dobrach królewskich nad Wierzycą. Według zapisu z lustracji z 1624 r. był urządzony na odnodze kopanej od rzeki Wierzycki[ix], zapis też wspomina o młynarzu. Młyn i tartak są wymieniane w lustracji z 1765 r. Młyn Raykowski o ćwierć mili od Raykow (…) tenże z tartaka (…) oraz o przywileju na młyn dla młynarza, potwierdzonym 21 kwietnia 1703 r. przez króla Augusta II w Malborku[x]. W 1765 r. jako młynarz występuje Krzysztof Treychel.
W latach 1627–1629 na terenie wsi pojawiały się wojska szwedzkie i polskie toczące działania wojenne na terenach nadwiślańskich, m.in. w rejonie Walichnów, Gronowa i Gniewu. W październiku 1627 r. przez Rajkowy przemieszczały się wojska polskie spod Gniewu w rejon Czarlina. Wojska obu stron spowodowały wiele szkód. W latach 1655–1660 trwała wojna ze Szwecją. We wsiach królewskich i cystersów pelplińskich pojawiały się wojska polskie, szwedzkie i oddziały zaciężne, czyniąc wiele szkód. Rajkowy ucierpiały znacznie, gdyż pięć lat po wojnie lustrator królewski pisał: Teraz ta wieś zubożała i tylko pewne morgi zasiewają obywatele. Szołtys z niego zbieżał i budynki pustoszeją[xi]. Przywilej z roku 1671 wydany przez Jana Sobieskiego, starostę gniewskiego, też zaświadcza o trudnej sytuacji wsi: Wiadomym jest nam jak bardzo wojna przyczyniła się do spustoszeń w należącej do mojego starostwa gniewskiego wsi Raykow, gdzie stojących pozostało niewiele budynków, ponieważ inne zostały zdemolowane i spalone przez wrogie obozy i naród cesarski. Pola pozarastały chwastami, nie można posiać na nich nawet żadnego zboża[xii].
Jan Sobieski – starosta gniewski, wydał w 1671 r. przywilej dla ośmiu nowych osadników, którzy mieli zagospodarować opustoszały teren wsi. W akcie tym zapisał m.in.: Moja wola jest, aby mieszkańcy odbudowali tę wieś i na wieczność mieli możliwość tu mieszkania poprzez zbudowanie swoich domostw. I tak daję na wieczne czasy tej wsi pola, łąki, gospody, stragany nie tylko wszystkim mieszkańcom tej wsi a także sołtysowi Thomas Murawski, Melchior Sinier, Michael Klein, Jacob Bylla, Johann Klug, Martin Hoffmann, Paul Remsa, Thomas Link i wszystkim innym kobietom i ich następcom w dzierżawę. W 1677 r. dzierżawy te potwierdził już jako król Jan III Sobieski.
Od tej zmiany we wsi istniały dwa sołectwa. W pierwszym sołectwie obejmującym właściwą wieś występują sołtysi: Abraham Grube, Melchior Syncer, Paweł Hylera. W drugim obejmującym prawdopodobnie część obecnego obrębu Rajkowy (późniejsze Ornasowo i okolica) występują kolejno sołtysi: Tomasz Morawski, Jan Morawski, Jan Klinowski, Stanisław Klinowski i Michał Ornass.
Mieszkańcy wsi byli zobowiązani m.in. do prac w otoczeniu młyna i powstałego tam tartaku przy naprawach śluz i zapór.
Wojna północna toczona przez kilka państw m.in. na terenach pomorskich w latach 1701–1710 spowodowała wiele strat i nieszczęść. Wielką szkodę i ruinę porobili w domach, oborach, budynkach, ogrodach, łąkach zbożach itp. Żołnierz najswawolniejszy. Kradzieże dzienne i nocne i mnie okradli[xiii], pisał w kronice walichnowskiej ks. J. Szela. Po wyjściu wojsk saskich przyszły na kwatery oddziały polskie, które najeżdżały m.in. teren Rajków, pobierając kontrybucje. Po nich w listopadzie ponownie przybyły wojska saskie, a następnie w grudniu wojska rosyjskie[xiv]. Dlatego dnia 15 lipca 1709 r. został wydany dokument przez starostę gniewskiego Michaela Zamoyskiego, w którym zapisał m.in.: Widząc jak należącej do gniewskiego starostwa wsi Rajkowy te ciężkie czasy i wojenne zawirowania przysporzyły klęski – przez co nie jest w stanie spłacić należnego czynszu[xv].
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Pomorze Nadwiślańskie, w tym Rajkowy, zostało włączone do Królestwa Prus. Administracyjnie wieś wchodziła w skład prowincji Prusy Zachodnie w Kwidzynie, gdzie znajdowała się siedziba kolegialnego organu władzy – Kamera Wojen i Domen, przekształcona w 1808 r. w Rejencję Zachodniopruską w Kwidzynie oraz do powiatu starogardzkiego (Landkreis Landkreis Preußisch Stargard) z siedzibą landrata w Starogardzie.
W 1807 r. w okresie wojen napoleońskich Rajkowy i inne miejscowości przejściowo było pod władzą polskich oddziałów wojskowych dowodzonych przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. 22 lutego 1807 r. dywizja Księstwa Badeńskiego (tzw. dywizja badeńska) w sile ok. 3 tys. żołnierzy, dowodzona przez gen. J. X. Menarda, ruszyła z Pelplina, gdzie kwaterowali od 19 do 22 lutego[xvi], trasą przez Rajkowy, Wielgłowy, Czarlin do Tczewa. Po zakończeniu wojen Rajkowy ponownie były pod rządami pruskimi.
Po 1815 r. Rajkowy należały do obwodu rejencyjnego w Gdańsku (Regierungsbezirk Marienwerder), powiatu starogardzkiego (Landkreis Landkreis Preußisch Stargard), a od 1 października 1887 r. do utworzonego powiatu tczewskiego (Landkreis Dirschau), urzędu obwodowego w Pelplinie (Amtbezirke Pelplin). Rajkowy i Rajkowski Młyn wraz z później powstałymi osadami Ornasowo, Józefowo tworzyły gminę (Gemnide Raikau), którą kierował sołtys (Schulze).
Dawne dobra królewskie z terenu wsi przeszły w posiadanie państwa pruskiego, tworząc dobra królewskie, które wydzierżawiano lub sprzedawano posiadaczom ziemskim, głównie pochodzenia niemieckiego. Po okresie wojen napoleońskich 1806–1813, które spowodowały znaczne zniszczenia i straty gospodarcze, rozpoczął się okres rozwoju terytorialnego wsi. W roku 1824 r. miało miejsce zniesienie podziału gruntów wspólnych (pastwisk) należących do sołectw. Wtedy wśród zainteresowanych ich nabyciem znalazło się sześć osób o nazwisku Ornas. Na gruntach skarbu państwa pruskiego zaczęły powstawać nowe osady, tworząc założenia dworskie. Początkowo przyjmowały one nazwę wsi, gdyż były na jej gruntach. Dlatego na mapach z XIX w. były oznaczane zu Raikau (do Rajków). Później określano je imieniem lub nazwiskiem pierwszego właściciela albo nazwą związaną z położeniem. W ten sposób w połowie XIX w. zaczęły się kształtować osady: Józefowo założone przez Józefa Ornasa, Maniowo utworzone przez Pawła Manię, Ornasowo założone przez Michała Ornassa, Hilarowo przez Tomasza Hillara i Podlas położony pod lasem, patrząc od strony Rajków. W drugiej połowie XIX w. postępował proces emigracji mieszkańców do Brazylii i wyjazdy na roboty do Niemiec. Skutkiem tych procesów było powstanie osady o rozproszonej zabudowie, położonej na słabych gruntach, którą miejscowa ludność określała mianem Korytyba.
Na początku XX w. Rajkowski Młyn należał do Eugene Patziga z Gdańska, posiadacza młynów i krochmalni oraz dyrektora browarów w Gdańsku oraz członka rady nadzorczej cukrowni w Pelplinie. Potem nabył go inż. Pfeiffer za 60 tys. marek. Następnie w 1907 r. Rajkowski Młyn nabył Fritz Wichert ze Starogardu z zamiarem urządzenia tam „centrali dla światła elektrycznego”[xvii]
W 1820 r. Rajkowy liczyły 122 łanów chełmińskich, 80 domostw i 530 mieszkańców, wszyscy wyznania katolickiego, natomiast Młyn Rakowski miał 1,5 łanu chełmińskiego, 1 domostwo, 8 mieszkańców. Według danych z 1869 r. Rajkowy wraz z Rajkowskim Młynem liczyły: 105 domów, 1090 mieszkańców, w tym wyznania katolickiego 1056, ewangelickiego 26, mojżeszowego 5. Według danych z 1885 r. Rajkowy wraz z Rajkowskim Młynem, Józefowem i Ornasowem liczyły 112 domów, 1232 mieszkańców (Rajkowski Młyn 2 domy 25 mieszkańców, Ornasowo 6 domów i 71 mieszkańców, Józefowo 4 domy i 61 mieszkańców), w tym wyznania katolickiego 1196, ewangelickiego 32, mojżeszowego 4.
We wsi funkcjonowała dwuklasowa katolicka szkoła elementarna, według danych z 1866 r. zobowiązanych do nauki było 138, a według danych z 1885 r. 199 dzieci.
W okresie zaboru pruskiego Rajkowy wraz z sąsiednimi osadami należały do katolickiej parafii Rajkowy w dekanacie gniewskim i ewangelicko-unijnej gminy wyznaniowej Rudno, należącej do superintendentury w Tczewie.
W 1920 r. Pomorze Nadwiślańskie, w tym Rajkowy, wróciło do Polski. Miejscowościom przywrócono polskie nazwy. Część ludności pochodzenia niemieckiego opuściła te tereny. Rozpoczął się okres polonizacji oraz przemian własnościowych i społecznych.
Wtedy wieś z okolicznymi osadami weszła w skład województwa pomorskiego (1920–1939), powiatu tczewskiego (1920–1934) i wójtostwa Pelplin (1920–1923), a od 1923 r. do nowo powstałego wójtostwa Rajkowy (1923–1934). Od 1920 do 1934 r. Rajkowy z osadami tworzyły gminę (tzw. jednowioskową). Po reformie administracyjnej w 1934 r. wieś z osadami pozostała nadal w województwie pomorskim i powiecie tczewskim (1934–1939) i została włączona do gminy Pelplin (1934–1939). W okresie od 1934 do 1939 r. Rajkowy z osadami tworzyły gromadę z sołtysem na czele.
Według stanu z 1929 r. na terenie wsi i sąsiednich osad funkcjonowało kilka większych gospodarstw rolnych powyżej 50 ha, ich posiadaczami byli: Michał Grabowski 53 ha, Franciszek Hillar 249 ha, Klara Mania 52 ha, Józef Kłosiński 88 ha, parafia Rajkowy 67 ha, Maks Kull 71 ha, Bronisław Mania 140 ha, Konrad Majewski 62 ha, Stanisław Mania 81 ha, Maksymilian Brzoskowski 84 ha, Bronisław Smoczyński, dzierżawca gruntów Fritza Wicherta w Rajkowskim Młynie, 50 ha, Agnieszka Szoła 74 ha, Franciszek Szoła 52 ha, Wincenty Bogacz, dzierżawca gruntów Skarbu Państwa w Ornasowie, 195 ha, Edmund Jaśkowski, dzierżawca gruntów Skarbu Państwa, w Józefowie 169 ha[xviii].
Według danych z 1921 r. Rajkowy wraz z osadami Ornasowo, Józefowo i Rajkowski Młyn liczyły: 124 budynki (w tym: Ornasowo 6), 1310 mieszkańców (w tym Ornasowo 87), wyznania katolickiego 1294 i ewangelickiego 16 oraz narodowości polskiej 1297, niemieckiej 12 i innej 1.
Rajkowy z osadami należały do katolickiej parafii Rajkowy należącej do dekanatu gniewskiego, a od 1 października 1937 r. do dekanatu tczewskiego oraz do ewangelicko-unijnej gminy wyznaniowej w Rudnie, należącej do superintendentury Tczew–Starogard.
W latach 1939–1945 Pomorze Nadwiślańskie wraz z Rajkowami było pod okupacją niemiecką. Rozpoczął się okres prześladowań i wywłaszczeń Polaków z posiadłości ziemskich, m.in. Maniów, Ornasów i Hillarów. Na ich miejsce sprowadzono osadników z Niemiec i Besarabii. Miejscowościom przywrócono niemieckie nazwy sprzed 1920 r.
Rajkowy z osadami znalazły się w Prowincji Gdańsk Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreußen), w powiecie tczewskim (Landkreis Dirschau) i wchodziły w skład obwodu urzędowego Pelplin (Amstbezirke Pelplin). Wieś z sąsiednimi osadami: Ornasowo, Józefowo i Rajkowski Młyn oraz z tymi, które nie posiadały nazwy urzędowej (Maniowo, Hilarowo, Korytyba i Rajkowy Podlas) tworzyły gminę Rajkowy (Geminde Raikau).
W czasie wojny parafia Rajkowy funkcjonowała w ograniczonym zakresie i należała do Komisariatu Biskupiego w Tczewie (dekanaty zlikwidowano).
W marcu 1945 r. po opuszczeniu tych miejscowości przez Niemców i przejściu frontu wojsk radzieckich Pomorze Nadwiślańskie, w tym Rajkowy, wróciło do Polski. W wyniku działań wojennych wsie znacznie ucierpiały. Rozpoczął się okres przemian ustrojowych. Na mocy ustawy o reformie rolnej gospodarstwa poniemieckie i polskie powyżej 100 ha zostały odebrane właścicielom i przejęte przez Skarb Państwa, tymi posiadaczami byli: Franciszek Bogacz w Ornasowie, Barbara Mania w Rajkowach (obecnie Maniowo), Fritz Weichert w Rajkowskich Młynach, Franciszka Heller w Rajkowach, Karol Kul w Rajkowach (dziś Kulowo), Max Kul w Rajkowach (dziś Kulowo)[xix]. Znaczna część gruntów z majątków ziemskich została rozparcelowana przez Powiatowy Urząd Ziemski w Tczewie i w latach 1946–1950 przekazana przesiedleńcom i repatriantom. Na bazie przejętych dóbr ziemskich i budynków tworzono także państwowe gospodarstwa rolne i rolnicze spółdzielnie produkcyjne. W ten sposób w 1950 r. i w latach następnych powstały w Rajkowach i okolicznych osadach Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne: RSP „……” na gospodarstwie i w zabudowaniach Franciszka Hillara w Rajkowach Podlas, RSP „Nadzieja” na gruntach i w budynkach majątku ziemskiego w Józefowie, RSP „Wierzyca” w Rajkowach na gruntach kościelnych oraz na gruntach Edmunda Keulzera i Zofii Słodowej, RSP „Maniowa” w Rajkowach-Maniowie na gruntach i w budynkach majątku ziemskiego po Bronisławie Mani, RSP „Nowe Życie” w Ornasowie na gruntach i w budynkach majątku ziemskiego w Ornasowie, które poprzednio dzierżawił por. Wincenty Bogacz. Po kilku latach funkcjonowania i po przemianach politycznych w Polsce w 1956 r. w końcu lat pięćdziesiątych spółdzielnie te upadły. Na początku 1962 r. powstała w Rajkowach nowa spółdzielnia produkcyjna RSP „Plon”, zorganizowana na gruntach i w budynkach Edmunda Keulzera i innych, gdzie poprzednio była RSP „Wierzyca”. W 1971 r. oddano do użytku świetlicę w Rajkowach, wybudowaną przy znacznym udziale społeczeństwa. Rozwój tej spółdzielni nastąpił w latach siedemdziesiątych, kiedy w 1972 r. prezesem został Tadeusz Ciebiera. Tę część wsi, gdzie była główna baza tej spółdzielni, od końca lat siedemdziesiątych nazywano Ciebierowem od nazwiska prezesa Tadeusza Ciebiery, który znacząco przyczynił się do jej rozwoju[xx]. Dnia 13 października 1988 r. oddano do użytku nowy budynek szkoły połączony z dotychczasowym, został on wybudowany przez RSP „Plon” w Rajkowach. W latach 80. i 90. w Ornasowie miała siedzibę filia Gdańskich Zakładów Elektronicznych „Unimor”. Po przemianach ustrojowych w 1990 r. RSP w Rajkowach zaczęła upadać. To spowodowało postawienie jej w stan likwidacji, grunty sprzedano nowym nabywcom. W budynkach upadłej filii „Unimor” rozpoczęła działalność firma De Graaf Poland.
Administracyjnie Rajkowy z sąsiednimi osadami należały do województwa gdańskiego (1945–1988) oraz województwa pomorskiego (od 1999), powiatu tczewskiego (od 1954 do 1975 r. i od 1999 r.) oraz gminy Pelplin wieś (od 1945 do 1954 r.), gromady Rajkowy (1954–1959), gromady Rożental z siedzibą w Pelplinie (1960–1972), gminy Pelplin wieś (od 1973 do 1992 r.), gminy Pelplin (od 1992). Rajkowy w latach 1945–1954 i od 1973 r. tworzyły sołectwo.
Opracował: Bogdan Badziong
[i] K. Bruski, Ziemie nad dolną…, s.24.
[ii] J. Milewski, Szlakiem prawd i legend…, s. 17. także SGKP, t. IX, s. 498.
[iii] Por. K. Bruski, Rajkowy cysterskie czy krzyżackie.
[iv] M. Grzegorz, Słownik historyczno geograficzny…, s. 72.
[v] Tamże, s. 72.
[vi] Więcej o parafii i jej uposażeniu, zob. w: Kociewie, Dodatek regionalny…, nr 5 z 1938, s. 38.
[vii] O. Korthals, Chronik des Kreises Dirschau, s. 332.
[viii] SGKP…, t. VII, s. 870.
[ix] Lustracja województw Prus Królewskich 1624…, s. 139.
[x] Lustracja województw Prus królewskich 1765…, s. 112–113.
[xi] J. Paczkowski, Opis królewszczyzn…, s. 35.
[xii] O. Korthals, Chronik des Kreises Dirschau…, s. 332.
[xiii] A. Mańkowski, Kronika Walichnowska 1703–1725, ZTNT, t. VIII, nr 5 i 6, 1930, s. 168.
[xiv] S. Kujot, Opactwo Pelplińskie…, s. 489.
[xv] O. Korthals, Chronik des Kreises Dirschau…, s. 333.
[xvi] R. Frydrychowicz, Podania ludowe…, s 36.
[xvii] Gazeta Toruńska, R. 43 z 1907 r., nr 224, s. 2.
[xviii] Księga adresowa gospodarstw rolnych 1929, s. 568–571.
[xix] Archiwum Urzędu Miasta i Gminy Pelplin, Prezydium GRN w Pelplinie. Parcelacja majątków poniemieckich 1945–1950, Rajkowy nr 7421.
[xx] J. Ziółkowski, Ciebierowo…, w: KMR nr 6 z 1987 r.
