Podporucznik Edmund Kamrowski ur. 10. października 1890 r. Wywodził się z patriotycznej rodziny, która w Rożentalu zamieszkała w 1772 r. Wtedy to Kamrowski z Morzeszczyna wykupił sołectwo Rożental od ostatniego opata pelplińskich cystersów Floriana Gotartowskiego.
Po uczestnictwie w I wojny światowej ppor. Edmund Kamrowski wziął udział w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r.
Nocą 24 maja 1920 r. cztery sekcje 10 kompanii 63 Pułku Piechoty pod jego dowództwem przeprawiły się na łodziach przez Dniepr i energicznie zaatakowały wieś Głuszec, zdobywając sporo broni i 24 jeńców, przy stracie jednego zabitego. Wypad ten ujawnił i udaremnił planowany atak na Horwal. W czerwcu 1920 r. 63 pułk w dalszym ciągu prowadził walki zaczepno-obronne nad Dnieprem i Berezyną w celu dezorientacji nieprzyjaciela w rozlokowaniu i osłabieniu polskich oddziałów. 21 czerwca – z wielu stron – doszło do wielokrotnych ataków na polskie pozycje, pod Jelizarowiczami doszło też do starć na bagnety i tu, dzięki bohaterstwu żołnierzy, którzy walczyli pod dowództwem ppor. Wiesego, ppor. Kamrowskiego i pchor. Narożnego odniesione zostało zwycięstwo.
4 lipca rozpoczęła się ofensywa wojsk sowieckich, a nasze wojska zmuszone zostały do odwrotu. Mimo dzielnej obrony zmuszono Polaków do wycofania się z poprzednich pozycji, a 63 Pułk Piechoty, przy stratach (strata połowy stanu osobowego:1 i 2 batalionu) cofał się za rzekę Bug.
2 sierpnia 1920 r. w czasie tego heroicznego odwrotu zginęli podporucznicy: Skrobacki, Kasprowicz i Edmund Kamrowski. Podporucznik Edmund Kamrowski został odznaczony pośmiertnie orderem Virtuti Militari V klasy. Pochowany w 1920 r. w Pelplinie – na cmentarzu przy kościele Bożego Ciała – tuż przy wejściu do obecnej zakrystii.
W czasie II wojny światowej patriotyczną postawą wykazali się inni członkowie rodziny Kamrowskich. We wrześniu 1939 r. synowie Jana Kamrowskiego z Rożentala (był on wtedy kierownikiem pierwszej szkoły powszechnej w Gdyni): Joachim, Jan i Franciszek walczyli w obronie polskiego wybrzeża . Dwóch z nich okupację przeżyło w obozach jenieckich, a Franciszek zginął w 1943 r. w jednej z potyczek Armii Krajowej w Warszawie.
W październiku 1942 r. Leon i Marian Kamrowscy z Rożentala uciekli do Generalnej Guberni. Próbowali uniknąć wciągnięcia na niemiecką listę narodową i służby w niemieckim wojsku, a potem dołączyć do oddziałów partyzanckich. W sierpniu 1943 r. Leon Kamrowski został aresztowany w Warszawie, a jego brat Marian – działający w organizacji podziemnej – wpadł wcześniej i zginął na al. Szucha w siedzibie hitlerowskiej policji i służby bezpieczeństwa. Leon Kamrowski zmarł 13 listopada 1943 r. w Oświęcimiu. W styczniu 1944 r. rozstrzelany został na zamku w Lublinie ks. Edmund Kamrowski podejrzany o współpracę z „zakazanymi organizacjami” (imię otrzymał na cześć por. E. Kamrowskiego). Był wikarym w Nowem, Kodniu i Kocku. Zginał w wieku 37 lat.
========================================================
W wojnie polsko-bolszewickiej brał udział również Józef Baska. Po jej zakończeniu przybył na nasze tereny i osiadł w Rożentalu (w czasie drugiej wojny światowej ukrywał ludzi poszukiwanych przez hitlerowców).
I jeszcze jeden „pelpliński” akcent wojny z bolszewikami. Znany jest w Pelplinie rtm. Zygmunt Podhorski, który 28 stycznia 1920 r. przybył z wojskami gen. Hallera do naszego miasta po ponad stuletniej niewoli. Mało kto natomiast zna jego dalsze losy. Otóż – wtedy już – mjr Podhorski latem 1920 r. wraz ze swoimi żołnierzami zdobył radiostację wojsk bolszewickich, znajdującą się w Ciechanowie. Aby zdezorientować wroga, Polacy nadawali przez kilka dni … teksty z Biblii.
W ten sposób 203. Ochotniczy Pułk Ułanów dowodzony przez mjr. Zygmunta Podhorskiego przyczynił się do klęski sowieckiej IV Armii, bowiem pozbawił jej dowództwo możliwości odbierania i przekazywania rozkazów dowództwa sowieckiego Frontu Zachodniego na kilka dni – dni, w których rozstrzygnęły się losy Bitwy Warszawskiej[1].
Opracował Andrzej Wolski
[1] https://www.ciechanow.powiat.pl/pl/aktualnosci/o-wojnie-1920-roku-na-mazowszu-podczas-spotkania-w-muzeum-szlachty-mazowieckiej.html Dostęp 17.08.2020