Wojewoda Stefan Łaszewski

­

Biogram
Stefana Łaszewskiego

ŁASZEWSKI Stefan (1862–1924), adwokat, wojewoda pomorski, sędzia, prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego.

Doktor prawa cywilnego i kanonicznego

     ­Urodził się 8 stycznia 1862 r. w Brąchnówku w powiecie toruńskim, w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej Juliana (1823–1882), właściciela Brąchnówka i Emilii z domu Prądzyńskiej. Ojciec Stefana był znanym działaczem społeczno-politycznym, posłem do sejmu pruskiego – wybieranym dwukrotnie w latach 1866–1873 z okręgu starogardzko-kościerskiego – współorganizatorem Banku Rolniczego i Przemysłowego w Starogardzie.
Po śmierci matki Stefana ojciec sprzedał majątek rodzinie Czarlińskich i przeniósł się do Pelplina, gdzie Stefan rozpoczął naukę w progimnazjum biskupim Collegium Marianum, skąd w 1879 r. przeniósł się do gimnazjum w Chełmnie.

     ­Od najmłodszych lat Stefan zaprawiał się do aktywnej działalności społecznej i zagrzewał swych rówieśników do wytrwałej i wydajnej pracy. W gimnazjum chełmińskim był współzałożycielem i pierwszym prezesem tajnego towarzystwa filomackiego „Zan” oraz członkiem kółka filomackiego „Mickiewicz”. Po złożeniu w marcu 1882 r. egzaminu dojrzałości udał się na studia prawnicze do Wrocławia, gdzie wkrótce został prezesem sekcji prawniczej i „Kółka Akademickiego”. Należał także do Towarzystwa Słowiańskiego, w którym wygłaszał odczyty, a w latach 1882–1883 pełnił funkcję bibliotekarza.

     Z Wrocławia udał się na dalsze studia do Berlina, skąd po złożeniu egzaminu referendariuszowskiego  przeniósł się do Lipska i tam w 1886 r. uzyskał doktorat obojga praw: cywilnego i kanonicznego. Po powrocie z Lipska na Pomorze wstąpił do referendariatu i praktykował kolejno przy sądach w Sopocie, Elblągu, Gdańsku i Kwidzynie.

     Dnia 1 stycznia 1892 r., po złożeniu egzaminu asesorskiego, mianowany został na stanowisko asesora i urzędował komisarycznie przy sądzie w Wejherowie. W czerwcu tego roku osiadł przy Sądzie Ziemiańskim w Grudziądzu, gdzie wkrótce zasłynął jako wybitna siła prawnicza, stając się rzecznikiem interesów ludności polskiej i gorącym krzewicielem kultury rodzimej.

     Został aktywnym członkiem istniejących w Grudziądzu towarzystw polskich; był dyrektorem Banku Ludowego (1899–1919), członkiem dyrekcji, a następnie prezesem Towarzystwa Pomocy Naukowej Prus Królewskich, ponadto należał do Towarzystwa Ludowego oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
Jako członek Towarzystwa Przyjaciół Kaszub w Sopocie brał udział w zjazdach Młodokaszubów, których celem podstawowym było popieranie rozwoju Kaszub pod względem duchowym i materialnym.

     Od 1887 r. do końca swego życia Łaszewski był członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu, w czasach zaborów jego obrońcą w procesach przed niesłusznymi zarzutami Niemców o polityczny charakter Towarzystwa. Podkreślał naukowy charakter TNT, zwracał szczególną uwagę na związki Towarzystwa z niemieckimi instytucjami naukowymi i udział badaczy niemieckich w publikacjach TNT, a także pozytywną ocenę w środowisku niemieckim wkładu wnoszonego przez Towarzystwo do badań pomorzoznawczych.

25 lat działalności w Grudziądzu

     W 1898 r. ożenił się z Anatolią Wolszlegierówną z Cołdanek.    Warunki polityczne, w których działał wówczas Łaszewski, wymagały nadzwyczajnego hartu i poświęcenia, a każdy cios, którym Niemcy chcieli ugodzić w mowę i wiarę Polaków, był dla niego bodźcem do podjęcia energicznej walki. Starał się pobudzać ducha polskiego przez wykłady, przedstawienia amatorskie i popisy śpiewacze na konkursach w różnych miejscowościach Prus Królewskich.

     A kiedy z czasem wzrastała liczba miejscowych towarzystw polskich, wstępował z zasady do wszystkich, stając się ich doradcą prawnym, a także obrońcą Polaków przed sądami i władzami administracyjnymi pruskimi. Z biegiem czasu jego praktyka adwokacka przekształciła się w praktykę obrońcy politycznego, występował w obronie Polaków, m.in. redaktorów „Gazety Grudziądzkiej”, przed wszystkimi prawie sądami Prus Królewskich i przed Najwyższymi Sądami Karnymi i Administracyjnymi w Berlinie i Lipsku.
W czasie zmagania się żywiołu polskiego z niemieckim na tle życia kościelnego został wybrany członkiem i zarazem wiceprezesem Dozoru Kościelnego w Grudziądzu i pracował w tym charakterze przez 25 lat swego zamieszkiwania w tym mieście, wymagając odprawiania polskich nabożeństw z kazaniami polskimi.

     Jako przedstawiciel praw ludności polskiej wyjechał w delegacji z dwoma księżmi do Wiednia, by za pośrednictwem ks. biskupa Adama Sapiehy złożyć w Rzymie materiał do skargi na germanizację przez kler niemiecki. Poza tym w czasie swego zamieszkiwania w Grudziądzu był duchowym przywódcą, prezesem Zarządu i członkiem honorowym Towarzystwa Przemysłowców Polskich, współpracował z Towarzystwem Kupieckim i Towarzystwem Śpiewaczym „Lutnia”.

     W latach 1899–1919 kierował Bankiem Ludowym w Grudziądzu – jedyną wówczas polską instytucją finansową na tym terenie. Z inicjatywy Łaszewskiego i dzięki staraniom Banku wybudowano w 1911 r. w Grudziądzu dom ludowy „Bazar”, którego gmach stał się siedzibą i ostoją zbiorowego życia kulturalnego Polaków – odbywały się w nim zebrania wszystkich towarzystw polskich.

     W 1912 r. wybrany na posła do parlamentu Rzeszy Niemieckiej z powiatów kaszubskich (Kartuzy – Puck – Wejherowo), poświęcił się całkowicie sprawie narodowej i obronie praw ludności terenów nadmorskich. Przemawiając na licznych wiecach i zebraniach ze zwykłą sobie swadą informował wyborców o sytuacji politycznej, krzepił ducha, szerzył wiarę w lepszą przyszłość i zagrzewał serca do czynu.

     Mandat poselski piastował aż do końca wojny światowej i jako poseł wszedł w 1919 r. do Sejmu Ustawodawczego w Warszawie. Mandat złożył dopiero przy objęciu urzędu państwowego. Jako poseł do parlamentu niemieckiego był wiceprezesem parlamentarnego Koła Polskiego w Berlinie, delegatem do pertraktacji z Kołem Wiedeńskim odnośnie do stanowiska, które Polacy powinni zająć wobec rezultatów wojny światowej.

Działania na rzecz przyłączenia Pomorza do Macierzy

     W 1916 r. Łaszewski został członkiem prokoalicyjnego Komitetu Międzypartyjnego i w tym charakterze wyjechał do Szwajcarii, pośrednicząc między krajem a Kołem Politycznym w Lozannie, i tam na forum międzynarodowym przedstawiał konieczność przyłączenia Pomorza do Macierzy – stwierdzając, że bez Pomorza nie ma wolnej Polski.

     W charakterze posła Prus Królewskich jeździł również do Rady Regencyjnej w Warszawie w celu przedstawienia potrzeb „Polski znad Bałtyku”, wobec grożącego wówczas wyłączenia Prus Królewskich z granic Polski. W listopadzie 1918 r., jako jeden z reprezentantów ziem całego zaboru pruskiego, uczestniczył w konferencji z Józefem Piłsudskim i Ignacym Daszyńskim, dotyczącej przyszłych losów tych ziem.

     Po klęsce Niemiec i zakończeniu działań wojennych zebrał się w Poznaniu w dniach od 3 do 5 grudnia 1918 r. Sejm Dzielnicowy, który wyłonił Naczelną Radę Ludową. Był to organ kierowniczy Polaków zamieszkałych na terenie Rzeszy Niemieckiej; już 3 grudnia tego roku NRL wybrała ze swego grona 6-osobowy Komisariat, jako organ rządzący; w jego składzie znalazł się Stefan Łaszewski, który odpowiadał za dwie prowincje: Prusy Zachodnie i Wschodnie, podporządkowany był mu Podkomisariat NRL na Prusy Królewskie w Gdańsku.

     Podkomisariat ten powstał z utworzonego w Poznaniu w czasie obrad Polskiego Sejmu Dzielnicowego tzw. Wydziału Doradczego dla Prus Królewskich, a inicjatorem powołania Wydziału, do którego weszli znani działacze polscy z Pomorza, był Łaszewski. Jako komisarz Pomorza zamieszkał Łaszewski w Gdańsku, skąd kierował całym ruchem wolnościowym na Pomorzu. Nie zważając na grożące mu niebezpieczeństwo, zwoływał tajne zebrania działaczy pomorskich, pobudzał ich do pracy i przelewał w ich serca wiarę w bliski już powrót Pomorza do macierzy.

     On też był współinicjatorem utworzenia tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza, mającej za zadanie przygotowanie zbrojnego pogotowia na wypadek oporu ze strony niemieckiej. W kwietniu 1919 r. czołowi działacze Podkomisariatu NRL w Gdańsku: dr Stefan Łaszewski, dr Franciszek Kręcki i Brunon Gabryelewicz zostali oskarżeni „o zdradę stanu”. Jednocześnie prezydent prowincji Ernest von Jagow zapowiedział Łaszewskiemu, że w wypadku wybuchu rozruchów zostanie on aresztowany. Łaszewski zmuszony był więc przerwać tę mocno już zaawansowaną pracę organizacyjną, przekazując jej kontynuację dr. med. Józefowi Wybickiemu i przenieść się potajemnie do Poznania. Tam włączył się w prace organizacyjne Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej, zajmując się w dalszym ciągu przygotowaniami do przyszłego przejęcia Pomorza przez władze polskie.

     Jako delegat Ministerstwa prowadził Łaszewski pertraktacje z władzami niemieckimi w Toruniu, Gdańsku i Berlinie w kwestii wprowadzenia w życie postanowień traktatu wersalskiego. I tak w rokowaniach polsko-niemieckich w Berlinie w dniach 6–7 sierpnia 1919 r. delegacja polska, na czele której stał Łaszewski, czyniła starania o zapewnienie większej swobody działania dla swej reprezentacji na Pomorzu, przygotowującej teren do przejęcia przez administrację polską i broniącej interesów państwa polskiego.

Wojewoda pomorski i prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego

     Dnia 17 października 1919 r. Łaszewski mianowany został wojewodą pomorskim z rangą podsekretarza stanu. Zajął się wówczas z zapałem, początkowo w Poznaniu, a od 15 stycznia 1920 r. w Toruniu, organizacją Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego. W styczniu 1920 r. mianowany został komisarzem państwowym, ze strony polskiej, do spraw przekazania i przejęcia administracji dla obszaru przyszłego województwa pomorskiego. Ugruntowanie administracji Pomorza, pozbawionej w początkowym okresie fachowców polskich wyższego szczebla, nie było rzeczą łatwą. Kadry stanowiące trzon administracyjny i oświatowy województwa dobrał Łaszewski przede wszystkim spośród swoich byłych kolegów z Collegium Marianum oraz gimnazjów w Chełmnie, Chojnicach i Wejherowie, a także studiów uniwersyteckich. Na odpowiedzialne stanowiska powołał wybitnych działaczy polskich znanych ludności z czasów zaborów. I tak pierwszym prezesem Komisji dla Spraw Wyznaniowych i Szkolnych – Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego w Toruniu – został prof. dr Józef Łęgowski, wizytatorami zostali znani pedagodzy dr Teofil Zegarski i ks. Marceli Strogulski. Na stanowiska starostów powołał m.in.: dr. Pawła Ossowskiego w Chełmnie, Stanisława Cietrzew-Sikorskiego w Chojnicach i dr. Ignacego Mellina w Kościerzynie. Wszyscy wymienieni byli jeśli nie wybitnymi, to w każdym razie nieprzeciętnymi osobistościami. Ich pracy i zaangażowaniu zawdzięczać należy, że między okresem pruskim a polskim nie powstały w zarządzaniu żadne istotne przerwy lub niedomagania.

     Godność wojewody piastował jednak krótko. Dnia 2 lipca 1920 r., w wyniku nacisku Narodowej Partii Robotniczej, bardzo silnego wówczas stronnictwa politycznego na Pomorzu, Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej mianowało wojewodą pomorskim Jana Brejskiego. Łaszewski natomiast powołany został na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego w Warszawie, a 20 października 1920 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski mianował go prezesem Najwyższego Trybunału Administracyjnego.

     Stefan Łaszewski zmarł 20 marca 1924 r. w Warszawie. Pragnieniem jego było, aby spocząć na umiłowanej ziemi pomorskiej. Uroczystość pogrzebowa odbyła się w historycznej katedrze pelplińskiej.
     Łaszewscy mieli syna Stefana, córki: Helenę i Marię.
     Stefan Łaszewski odznaczony był m.in. Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Dowody pamięci

     Z inicjatywy m.in. wojewody pomorskiego dr. Stanisława Wachowiaka społeczeństwo województwa pomorskiego ufundowało Stefanowi Łaszewskiemu pomnik projektu artysty malarza profesora Eugeniusza Grosa z Torunia. Była to płaskorzeźbiona tablica z piaskowca z głową wojewody, z odpowiednim napisem i symboliką, umocowana na postumencie z granitowych kamieni – dzieło znanego rzeźbiarza Marcina Rożka z Poznania. Pomnik ten postawiony w Święto 3 Maja 1925 r. przed gmachem Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu (obecnie Collegium Maius UMK) został zniszczony przez hitlerowców. Ponownie odsłonięto pomnik podczas obchodów Święta Niepodległości w listopadzie 1997 r. Inicjatywa jego rekonstrukcji wyszła ze strony toruńskiego oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Ideę poparł Sejmik Samorządowy Województwa Toruńskiego, który stał się współrealizatorem pomysłu. Rekonstrukcji dokonała gdańska firma konserwatorska Ante Portas.

     Również na centralnym miejscu cmentarza w Pelplinie postawiono wojewodzie Łaszewskiemu pomnik-grobowiec projektu dr. inż. arch. Mieczysława Nawrowskiego, naczelnika Wydziału Robót Publicznych UWP w Toruniu; znajdującą się na pomniku rzeźbę mistycznego rycerza wykonał znany rzeźbiarz i malarz toruński Ignacy Zelek. W niektórych miejscowościach Pomorza istnieją ulice i place imienia Stefana Łaszewskiego.

Bibliografia

K. Przybyszewski, Toruński Słownik Biograficzny, t. 1 ToMiTo Toruń 1998.
Autor: Kazimierz Przybyszewski
Tekst opublikowany w: https://e-wietor.pl/aszewski-stefan/

­ 

PELPLIN
miejscem spoczynku
wojewody Stefana Łaszewskiego i jego żony Anatolii

     Stefan Łaszewski zmarł w Warszawie 20 marca 1924 r., a pochowany został w Pelplinie, zgodnie z wolą wyrażoną wielokrotnie przed śmiercią. W Pelplinie bowiem spędził lata młodości swej i przez całe życie okazywał wielkie przywiązanie do naszej miejscowości zanotował 1 kwietnia 1924 r. redaktor „Pielgrzyma”. 25 marca zwłoki przewieziono do Pelplina i złożono w kostnicy św. Józefa. Następnego dnia trumnę przeniesiono do katedry. Wobec niezaprzeczalnych zasług śp. dr. Łaszewskiego dla Kościoła i narodu, Kapituła chełmińska nie mogła odmówić zmarłemu oddania ostatniej przysługi otwierając przed nim dla odprawiania obrządków pogrzebowych podwoje katedry, pisał 1 kwietnia 1924 r. „Pielgrzym”. W procesji do katedry i nabożeństwie żałobnym uczestniczyli członkowie kapituły, kilkudziesięciu księży, klerycy z seminarium, uczniowie szkół, bractwa i stowarzyszenia ze sztandarami. Żałobne nieszpory odprawił ks. J. Bartkowski w asyście licznie zebranego duchowieństwa. Następnego dnia w czwartek 27 marca w katedrze odbyło się nabożeństwo żałobne, któremu przewodniczył bp. Jakub Klunder, a ubogacał je śpiewem i muzyką organową chór katedralny pod dyr. ks. Szymona Dreszlara. Na zakończenie ks. Edmund Fitkau z Pucka wygłosił przemówienie, wspominając postać zmarłego. Nieboszczyk, który tyle razy za czasów zaborczych przewodniczył sejmikom i zjazdom społeczeństwa, zwoływanym w obronie zagrożonych skarbów wiary i narodowości, byłby chętnie przewodniczył przygotowywanemu zjazdowi katolickiemu Pomorza. Nie doczekawszy się tego, zwołał poniekąd teraz, obrawszy sobie miejsce spoczynku po śmierci na Pomorzu, zjazd sił Pomorza do akcji katolickiej – mówił ks. Fitkau. Egzekwie nad trumną odprawił ks. prob. W. Lewandowski w obecności kapituły i ok. 30 księży, a następnie poprowadził kondukt na cmentarz. Trumnę z katafalku do karawanu przed katedrą nieśli starostowie z Pomorza, a z karawanu do grobu obywatele ziemscy. Przed trumną kroczyli kapłani, delegacje, bractwa, stowarzyszenia i uczniowie szkół. Za trumną żona, córki i syn oraz liczna rodzina, przedstawiciele władz: starosta krajowy dr J. Wybicki, wojewoda J. Brejski, przyjaciele i znajomi nieboszczyka oraz tłumy mieszkańców z Pelplina i okolicy. Przed grobem przemawiał ks. A. Kupczyński z Wielkiego Garca w imieniu współpracowników z czasów zaborczych oraz dr Wilhelm Binder, wiceprezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Na zakończenie uroczystości pogrzebowych zaintonowano Boże coś Polskę. Trzydniowe uroczystości pogrzebowe S. Łaszewskiego były wielkim wydarzeniem na Pomorzu, a szczególnie w Pelplinie, i spotkaniem elity społeczno-politycznej ziemi pomorskiej, uczestniczącej w wydarzeniach, które doprowadziły do powrotu Pomorza do Polski. Zmarłego pochowano na centralnym miejscu cmentarza w Pelplinie. Inicjatorem upamiętnienia S. Łaszewskiego w Pelplinie i Toruniu był trzeci wojewoda pomorski – Stanisław Wachowiak, który w okólniku nr 520 z 10 listopada 1924 r. pisał: (…) uważam sobie tedy jako Wojewoda Pomorski za przedni obowiązek wystąpić z inicjatywą uświęcenia pamięci pierwszego Wojewody Pomorskiego w wolnej Polsce św. dra Stefana Łaszewskiego. Proponuję pomnik na Jego grobie w Pelplinie i wmurowanie skromnej brązowej tablicy na gmachu Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu. Całe przedsięwzięcie zostało sfinansowane przez Urząd Wojewódzki w Toruniu i samorządy powiatowe i miejskie. W 1926 r. województwo pomorskie nabyło w posiadanie działkę na cmentarzu w Pelplinie, zlecono projekt pomnika-grobowca dr. inż. arch. Mieczysławowi Nawrowskiemu, naczelnikowi Wydziału Robót Publicznych UWP w Toruniu. Wykonawcą grobowca była firma budowlana Alojzego Lisewskiego z Pelplina mieszcząca się przy ul. Starogardzkiej 13a, która wykonanie niektórych części zleciła Mikołajowi Cichoszowi z Pelplina. Na czołowej stronie umieszczono rzeźbę mistycznego rycerza, wykonaną przez znanego rzeźbiarza i malarza toruńskiego Ignacego Zelka oraz tablicę z napisem: Tu spoczywa śp. Stefan Łaszewski 1–szy Wojewoda Pomorski, 8. I 1862 w Brąchnówku +23 III 1924 w Warszawie, doktor praw, sędzia Sądu Najwyższego, Prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Grobowiec ukończono w 1927 r., jednak zwłoki wojewody pozostały w dotychczasowym grobie obok grobowca do 1930 r.

     Anatolia Łaszewska z d. Wolszlegier zmarła 9 stycznia 1930 r. w Warszawie. Trumnę z ciałem w niedzielę 12 stycznia 1920 r. przewieziono do Pelplina i złożono w kostnicy św. Józefa. W poniedziałek wszystkie towarzystwa Pelplina ze sztandarami, jak Tow. Powstańców i Wojaków, Sokół, Tow. Ludowe, Tow. Czeladzi, Tow. Św. Cecylii, Tow. Polek, Bractwo Kurkowe, Straż Pożarna, Tow. Urzędników Kolei, Tow. Urzędników pocztowych, Stow. Dzieci Marji, Kółko Rolnicze z Rajków, Tow. Powstańców i Wojaków i Sokół z Tczewa, stawiły się przez kostnicą Zakładu św. Józefa i (…) odprowadziły ciało zmarłego do kościoła parafialnego, informował 16 stycznia 1930 r. „Pielgrzym”. Kondukt prowadził ks. prał. Zygmunt Rogala z Chełmna, który w asyście ks. W. Lewandowskiego i ks. E. Fitkaua odprawił mszę św. żałobną. Po zakończeniu mszy ks. Fitkau wygłosił krótkie przemówienie. Kondukt na cmentarz z trumną A. Łaszewskiej prowadzili ks. bp. S. W. Okoniewski i ks. bp. sufragan Konstantyn Dominik. Na cmentarzu dołączyła do niego trumna ze zwłokami wojewody Łaszewskiego, wydobyta z tymczasowego grobu. Obie trumny złożono w grobowcu, który poświęcił J.E.X. Biskup Stanisław Wojciech. Po ceremoniach kościelnych i modlitwach zabrzmiała pieśń narodowa „Boże coś Polskę”, jako godne zakończenie tej uroczystości pogrzebowej, relacjonował 16 stycznia 1920 r. „Pielgrzym”. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyli także wojewoda Wiktor Lamot, starosta krajowy Wincenty Łącki – uczeń Collegium Marianum, gen. Stefan Pasławski – dowódca Okręgu Korpusu w Toruniu oraz kilku starostów.

Opracował Bogdan Badziong

Informacja o pomniku – grobowcu w Pelplinie

     Inicjatorem upamiętnienia S. Łaszewskiego w Pelplinie i Toruniu był trzeci wojewoda Pomorski – Stanisław Wachowiak, który w okólniku nr 520 z 10 listopada 1924 r. pisał: (…) uważam sobie tedy jako Wojewoda Pomorski za przedni obowiązek wystąpić z inicjatywą uświęcenia pamięci pierwszego Wojewody Pomorskiego w wolnej Polsce św. dra Stefana Łaszewskiego. Proponuję pomnik na Jego grobie w Pelplinie i wmurowanie skromnej brązowej tablicy na gmachu Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu. Całe przedsięwzięcie zostało sfinansowane przez Urząd Wojewódzki w Toruniu i samorządy powiatowe i miejskie. W 1926 r. województwo Pomorskie nabyło w posiadanie działkę na cmentarzu w Pelplinie, zlecono projekt pomnika-grobowca dr. inż. arch. Mieczysławowi Nawrowskiemu z Torunia. Wykonawcą grobowca była firma budowlana Alojzego Lisewskiego z Pelplina, która wykonanie niektórych części zleciła Mikołajowi Cichoszowi, rzeźbiarzowi z Pelplina. Na czołowej stronie umieszczono rzeźbę mistycznego rycerza, wykonaną przez znanego rzeźbiarza i malarza toruńskiego I. Zelka. Grobowiec ukończono w 1926 r., natomiast napisy umieszczono w roku następnym o treści:
z przodu:  Dr Stefan Łaszewski Ku czci jego wieczystej wzniosło wdzięczne Pomorze,
z lewej strony: *8 I 1862 +20 III 1924,
z prawej strony: Pierwszy Wojewoda Pomorski w oswobodzonej Polsce,
z tyłu: Regniscat in Pace.

     Grobowiec pod pomnikiem pozostał pusty do 1930 r. W tym roku 9 stycznia zmarła w Warszawie żona S Łaszewskiego – Anatolia. Podczas pogrzebu, który odbył się w Pelplinie, wykopano z grobu trumnę S. Łaszewskiego i złożono ją wraz z trumną Anatolii w wybudowanym grobowcu-pomniku.

     W 1939 r. pomnik został ogołocony z napisów przez Niemców. Po wojnie w 1945 r. nie odnowiono napisów, gdyż postać wojewody Łaszewskiego nie była akceptowana przez władzę komunistyczną w Polsce. Z czasem postać wojewody ulegała zapomnieniu i utrwalało się przekonanie, że jest to grób nieznanego żołnierza.  Dopiero po wielu latach w 1985 r. absolwenci Collegium Marianum umieścili na pomniku obecną tablicę, upamiętniającą S. Łaszewskiego o treści: Tu spoczywa śp. Stefan Łaszewski 1–szy Wojewoda Pomorski, 8. I 1862 w Brąchnówku +23 III 1924 w Warszawie, doktor praw, sędzia Sądu Najwyższego, Prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego. 

     W 2020 r. obchodzono 100-lecie powrotu Pelplina do Polski. Natomiast rok 2021 ogłoszono w gminie Pelplin i powiecie tczewskim „Rokiem Stefana Łaszewskiego”. W ramach obchodów samorząd gminy Pelplin we współpracy z parafią katedralną zdecydował o renowacji pomnika. Po wykonaniu programu prac konserwatorskich i uzyskaniu odpowiednich zgód od WPKZ w Gdańsku gmina Pelplin zleciła wykonanie renowacji pomnika firmie PROSPERO Rajmund Mazur z Koleczkowa. B. Wiśniewski odszukał w AP w Bydgoszczy dokumentację związaną z budową pomnika, w tym pierwotne napisy. W wyniku prac renowacyjnych w oparciu o zgromadzoną dokumentację przywrócono pierwotny wygląd pomnika. Wykonano też iluminację tego obiektu i ustawiono tablicę informacyjną o S. Łaszewskim i pomniku wraz z kodami QR, na których można odsłuchać informacje lub poczytać o S. Łaszewskim i pomniku. Przy pomniku umieszczono „Kapsułę czasu, którą należy otworzyć w 2074 r.”. Zadanie współfinansowały samorządy województwa pomorskiego, województwa kujawsko-pomorskiego, powiatu tczewskiego i gminy Pelplin.

Opracował Bogdan Badziong

Pomnik po renowacji (listopad, 2021)

Pomnik przed renowacją (luty 2021)

Rok 2021 „Rokiem Stefana Łaszewskiego”

Stefana Łaszewskiego postanowiono upamiętnić w 2021 r. Rada Miejska w Pelplinie i Rada Powiatu Tczewskiego ustanowiły rok 2021 „Rokiem Stefana Łaszewskiego”. W związku z tym podjęto różne zadania i inicjatywy w zakresie upamiętnienia, edukacji i promocji osoby wojewody S. Łaszewskiego. TVP Oddział w Gdańsku przygotowała program o inicjatywie upamiętnienia S. Łaszewskiego w 2021 r. w gminie Pelplin i powiecie tczewskim. Wystąpili w nim M. Chyła, P. Łaga i B. Badziong. Emisja odbyła się 16 marca 2021 r. w cyklicznej  audycji „Dycht Kociewie”. W pismach samorządowych „Informator Pelpliński”, „Życie Powiatu” oraz w „Biuletynie Informacyjnym LGD Wstęga Kociewia” ukazywały się teksty związane z życiem i działalnością S. Łaszewskiego. W szkołach i instytucjach na terenie powiatu tczewskiego upowszechniano film nagrany na zlecenie gminy Chełmża przez „Video Studio” Towarzystwa Przyjaciół Chełmży pt. „Stefan Łaszewski pierwszy wojewoda Pomorski”, który nagrywano m.in. w Pelplinie. Na uroczystej sesji Rady Powiatu Tczewskiego w dniu 24 sierpnia 2021 r. B. Wiśniewski z Pelplina wygłosił referat przypominający postać wojewody S. Łaszewskiego. Samorząd gminy Pelplin w uzgodnieniu z Parafią Katedralną pw. Wniebowzięcia NMP w Pelplinie postanowił przeprowadzić renowację pomnika-grobowca S. Łaszewskiego, znajdującego się na miejscowym cmentarzu, co wykonano w październiku 2021 r.

Opracował Bogdan Badziong